معرفی کتاب «اقتصاد انرژی: تعاریف، مفاهیم، بازارها و سیاست‌ها»
🖋 نوشته بهاتاچاریا و سوبس سی
ترجمه: علی فریدزاده
✍️ تحریریه حبنا:
🔹اقتصاد انرژی یکی از شاخه‌های علوم اقتصادی است که تحت تأثیر بحران‌های اقتصادی و سیاسی در طی چهار دهه گذشته اهمیت بسیاری پیدا کرده است. هر چند قدمت آن به اولین بحران زغال سنگ در سال ۱۸۶۶ و تضعیف قدرت اقتصادی بریتانیا باز می‌گردد. شاید بتوان نخستین مطالعات جدی در زمینه اقتصاد انرژی را پس از وقوع اولین بحران نفتی در سال ۱۹۷۳ دانست که با واکنش سیاسی و اقتصادی کشورهای صنعتی و تشکیل آژانس بین‌المللی انرژی در سال ۱۹۷۴ و به دنبال آن ظهور ذخایر استراتژیک نفت همراه شد.
توجه به انرژی به عنوان یک نهاده تولیدی پراهمیت توسعه صنایع سنگین و انرژی‌بر، معیار و شاخصی برای رفاه سهم بالا در تجارت بین‌الملل بحران‌های زیست‌محیطی و اثرگذاری شدید نوسانات قیمت حامل‌های انرژی مهم مانند نفت‌خام بر چرخه‌های تجاری جهان اهمیت آن را دو چندان نموده است.
با وجود اهمیت بسیار زیاد این موضوعات در حوزه انرژی، تا پیش از تدوین این کتاب، کتاب‌های دانشگاهی منسجمی در این زمینه منتشر نشده است. دلیل اصلی این موضوع به میان‌رشته‌ای بودن علم اقتصاد انرژی باز می‌گردد. پل استیونس در سال ۲۰۰۰ میلادی مجموعه‌ای از مقالات بسیار مهم در حوزه اقتصاد انرژی را گردآوری نمود و مقدمه‌ای را بر اساس ساختار موضوعی این مقالات مهم به رشته تحریر درآورد.
در مقدمه این کتاب به نقل از جاون رابینسون در دهه ۱۹۶۰ میلادی نقل شده است که «تابع اقتصاددانان یقیناً مسائل درست و صحیحی را ساخته است که به آن‌ها پاسخ داده شده است…. در غیر این صورت هر کسی می‌تواند این جواب‌ها را به دست آورد». در واقع منظور رابینسون از این عبارت اشاره به سیاستمدارانی است که یا به این پاسخ‌ها می‌رسند و یا در جستجوی پاسخ برای این مسائل هستند. مسئله اصلی فراهم نمودن پرسش‌های درست و صحیح است که به دلیل میان رشته‌ای بودن اقتصاد انرژی که با موضوعاتی چون علم اقتصاد، موضوعات سیاسی و استراتژیک منطقه‌ای و بین‌المللی، سطوح زیست‌محیطی و مسائل فنی و مهندسی همراه است، در نهایت شمار کسانی را که در جستجوی پاسخ به مسائل اقتصاد انرژی هستند، افزایش داده است.
همین موارد استثنایی که میان رشته‌ای بودن اقتصاد انرژی را سبب شده است، شمار افراد متخصص در این رشته را که مسلط به تمامی این موضوعات باشند، به شدت کاهش داده است. کتاب حاضر شاید پس از مقدمه پربار کتاب پل استیونس در سال ۲۰۰۰، کامل‌ترین کتاب در حوزه اقتصاد انرژی و البته شاخه‌هایی از اقتصاد منابع طبیعی و محیط‌زیست است که مرجع دانشگاهی کاملی را در این حوزه فراهم آورده است. کتاب حاضر دارای ویژگی‌های قابل توجه و منحصر به فردی است که نمونه آن در میان سایر کتاب‌های مشابه حوزه اقتصاد انرژی کمیاب است.
کتاب «اقتصاد انرژی: تعاریف، مفاهیم، بازارها و سیاست‌ها» مشتمل بر ۲۹ فصل است که در شش بخش مجزا سازماندهی شده است. بخش اول کتاب با تحلیل اقتصاد انرژی و پیش‌بینی آن آغاز شده است که از تحلیل داده‌های انرژی و تراز انرژی آغاز شده است و با فصلی از مدیریت تقاضای انرژی پایان می‌یابد. بخش دوم کتاب، به اقتصاد عرضه انرژی اشاره دارد و به طور کامل به عرضه نفت خام، گاز طبیعی، برق و زغال‌سنگ و در نهایت انرژی‌های تجدیدپذیر پرداخته است.
بخش سوم، به موضوع بازارهای انرژی اختصاص دارد. در این بخش محوریت مباحث در قالب الگوهای قیمت‌گذاری انرژی و تحلیل همزمان عرضه و تقاضای انرژی اشاره دارد. در بخش چهارم، سایر مباحث که اهمیت آن از بخش‌های قبلی کمتر نیست، ارائه شده است. موضوعات بسیار مهمی از‌جمله چالش‌های جهانی بازار انرژی، چالش قیمت انرژی، موضوع امنیت انرژی البته با تأکید بر امنیت عرضه انرژی و سرمایه‌گذاری در این حوزه و در نهایت دسترسی به انرژی که به مباحثی از جمله فقر و محرومیت انرژی اشاره دارد، مورد توجه قرار گرفته است.
بخش پنجم به تعامل و پیوند میان انرژی و محیط‌زیست اشاره دارد. در این بخش، موضوعات زیست‌محیطی بسیار مهم و اساسی تشریح شده است که اساساً در بسیاری از کتاب‌های نگارش یافته در این حوزه یافت نمی‌شود. این بخش در قالب پنج فصل مجزا شامل منابع پایدار و ناپایدار آلودگی زیست‌محیطی و موضوع تغییرات اقلیمی مورد بحث و بررسی قرار داده است.
در نهایت بخش ششم کتاب به نقش دولت در تنظیم بازار انرژی در قالب تنظیم مقررات و اصلاحات بازار انرژی اختصاص دارد. بخش انرژی به دلیل ماهیت سرمایه‌بری و وقفه‌های زمانی در راه‌اندازی، توسعه و تولید محصولات انرژی یا صنایع وابسته به آن، با ریسک بالا و در نهایت انحصارات بازاری زیادی همراه است، ازاین‌رو بخش حاضر به نقش کلیدی دولت در تنظیم بازار انرژی اشاره دارد.
#توازن‌بخشی_انرژی
