افزایش جمعیت و بهبود معیشت
سید حسین هاشمی
بسیاری از اقتصادنان غربی مانند رابرت مالتوس بر این اعتقاداند که همواره رشد جمعیت، چه از راه افزایش زاد و ولد و چه از راه افزایش مهاجرت‌پذیری، سبب کمبود و بروز مشکلات اقتصادی مانند کاهش منابع طبیعی، کاهش سرمایه گذاری، افزایش بیکاری، افزایش تورم، کاهش رشد اقتصادی، کاهش تولید ناخالص ملی، افزایش نابرابری در توزیع وگسترش فقر میگردد.
باور غلطی که سبب سیاستگذاری نادرست در برخی از دولتها شده است و آنها را وادار به سیاست کاهش جمعیت از طرق کاهش نرخ باروری کردهاست. در حالی با مطالعه بیشتر میتوان فهمید، رابطه بين بهبود معیشت و رشد اقتصادی با نرخ باروری و رشد جمعيت رابطه بسیار پيچيدهای است و به طور کلی هيچ نظر قطعی مبنی بر اين كه آيا همیشه و برای تمامی اقتصادهای دنیا، رشد جمعيت تاثير کاملاً مثبت بر روی بهبود معیشت دارد يا اينكه برای آن زيان‌آور است، وجود ندارد. همچنین تحقیق بیشتر نشان میدهد اثر افزایش جمعیت بر رشد اقتصادی و به دنبال آن بهبود معیشت، در کشورهای مختلف، باتوجه به منابع و متغیرهای مختلف بومی آن کشور، مانند بهرمندی از منابع طبیعی، فرهنگ، نظام سیاسی و زیرساختهای تولیدی کاملاً متفاوت است.
برای مثال با مطالعه موردی بر روی نرخ باروری در ایران به عنوان کشوری در حال توسعه، در طول یک دوره 7 ساله، از سال 1372 تا 1378 مشاهده میشود این نرخ به شدت کاهش یافته و از 9/3 به 9/2 رسیده است، اما در طول این دوره رشد اقتصادی و در پی آن بهبود در معیشت مردم ایران ملاحظه نمیگردد. اما در تحقیقات صورت گرفته بر روی کشورهای با سطح درآمدی بالا نشان میدهد تغییر یک واحد در نرخ زاد و ولد، 4/0 درصد از رشد اقتصادی آنها را کاهشی میکند. در گزارشی دیگر که از سال1350 تا 1380در ایران مورد بررسی قرار داده شده است، ازدیاد جمعیت بر معیارهای رشد اقتصادی (درآمد سرانه، مصرف و پس‌انداز سرانه و سرمایه سرانه) تاثیر مثبت داشته است. از این‌رو با نگاهی دقیقتر ملاحظه میشود افزایش جمعیت در گروهی از کشورهای در حال توسعه مانند ایران که دارای پتانسیلهای بسیار غنی در منابع طبیعی و سایر ظرفیتهای کمتر بهره‌برداری‌شده‌اند و همچنین حائز عوامل موثر و مفید سیاسی- فرهنگی‌اند، میتواند سبب رشد و جهش پایدار و قابل توجه اقتصادی و به دنبال آن بهبود در معیشت مردم گردد. امری که به دلیل عدم وجود ظرفیتها و منابع سرشار طبیعی و همچنین عوامل سیاسی- فرهنگی در گروه دیگری از کشورهای در حال توسعه صادق نمیتواند باشد. همچنین در کشورهای توسعه یافته که در آنها بخش اعظمی از ظرفیتها مورد استفاده قرار گرفته است، رشد جمعیت، سبب رشد اقتصادی نخواهد گردید.با چنین مقدمه طولانی بیش از بیش میتوان به حکمت فرمایشات و تاکیدات مقام معظم رهبری مبنی بر لزوم افزایش نرخ زاد و ولد و نقش آن در توسعه اقتصادی و آینده کشور پیبرد.
پر واضح است که اقتصاد ایران با وجود منابع نفتی و گازی و سایر منابع طبیعی و همچنین وجود ظرفیتهای عظیم تولیدی که بیش از نیمی از آن، بدون استفاده است، با تحریک در سمت تقاضا به سمت شکوفایی حرکت میکند. لذا به منظور بهبود پایدار معیشت و افزایش رشد اقتصادی کشور، علی‌رغم دیدگاه برخی از اقتصاددانان که افزایش بیکاری را به بالا بودن نرخ رشد زاد و ولد و جمعیت زیاد نسبت میدهند، باید سیاستهای اقتصادی را صحیح تنظیم کنیم و علت افزایش بیکاری و تورم را در سیاستهای مالی دولتها جستجو کنیم.
جمع بندی
افزایش جمعیت در ایران چه از طریق زاد و ولد و چه از طریق مهاجرت، اگرچه در کوتاه مدت باعث بالا رفتن هزینه‌های اجتماعی میشود، ولی همان‌طور که بیان شد، نوعی پس‌انداز ملی بوده و موجد ظرفیت اقتصادی خواهد شد و میتواند تحریک سرمایه‌گذار از طریق افزایش تقاضا، اشتغال کامل، کارایی مطلوب، کاهش هزینه تولید و در یک کلام بهبود معیشت مردم را به ارمغان بیاورد.
کتاب نامه
احتشام، رابطه بین جرم و نرخ باوری با رشد اقتصادی، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال هجدهم، بهار97، شماره 168.
ضیایی، رابطه بین میزان باروری کل با توسعه اقتصادی و اجتماعی، فصلنامه علمی – پژوهشی رفاه اجتماعی، سال پنجم، شماره 21.
محرابیان، تأثير رشد جمعيت بر رشد اقتصادی در كشورهای چهار گروه درآمدی، فصلنامه علوم اقتصادی، سال چهارم ، شماره 13، زمستان 138.
دستجردی، رابطه بین جمعیت و رشد اقتصادی در ایران با تاکید بر مدل های رشد، مجله علمی – پژوهشی سیاستگذاری اقتصادی سال سوم، شماره5، بهار و تابستان 1390.
نمازی، حسین، نظام‌های اقتصادی، سال93، تهران.
